… από το άγχος επίδοσης των παιδιών
στο άγχος επίδοσης των γονέων…
Αντί εισαγωγής: το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο
Μέσα από την πολυετή επαφή μου με τα παιδιά και τους εφήβους, εντός κι εκτός σχολικών πλαισίων, έχω προβληματιστεί βλέποντας τις συνέπειες μιας περιορισμένης αντίληψης που κυριαρχεί για την ανάπτυξη των παιδιών. Σε γενικές γραμμές, θα έλεγα ότι επικρατεί μια «επιδοσιο-κεντρική» ματιά για το πότε αξιολογείται ότι ένα παιδί και ένας έφηβος ολοκληρώνουν επιτυχώς αναπτυξιακούς στόχους, δηλαδή μια δυσανάλογη έμφαση στα ακαδημαϊκά/σχολικά επιτεύγματα που παραμελεί άλλους εξίσου σημαντικούς τομείς της ανάπτυξης.
Τα παιδιά και οι έφηβοι αγωνίζονται για τη δημιουργική προσαρμογή τους στις προσδοκίες και απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Ένα «σύμπτωμα» της προσαρμογής τους είναι η εκδήλωση αυτού που αποκαλούμε «άγχος επίδοσης».
Τι είναι το άγχος επίδοσης:
Σε γενικές γραμμές, το άγχος εμφανίζεται ως μια ψυχοφυσιολογική αντίδραση σε περιβαλλοντικές καταστάσεις που αξιολογούνται από το άτομο ως απαιτητικές στη διαχείρισή τους, εν συγκρίσει με τα βιολογικά, συναισθηματικά ή κοινωνικά τους αποθέματα τη δεδομένη στιγμή. Τότε, το άτομο λαμβάνει το μήνυμα ότι πρέπει να «σφιχτεί» (άγχος εκ του «άγχω»: σφίγγω) να καταβάλλει προσπάθεια για να ανταποκριθεί στην κατάσταση. Τα επίπεδα του άγχους θα διαφοροποιηθούν ανάλογα με το αν το άτομο αξιολογεί την κατάσταση ως απειλητική και από τον τρόπο που αξιολογεί την επάρκεια των αποθεμάτων του.
Το άγχος επίδοσης είναι το άγχος που εκδηλώνεται εν όψει κάποιας εξέτασης. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα παιδί μπορεί να εκδηλώσει άγχος επίδοσης ανεξάρτητα από το επίπεδο των πραγματικών του δυνατοτήτων και επιδόσεων. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, είτε γιατί ερμηνεύει την εξέταση ως πιο απειλητική από ό,τι πραγματικά είναι (δες και παρακάτω), είτε γιατί δεν αξιολογεί ρεαλιστικά τα αποθέματά του. Όταν το άγχος ξεπεράσει τα όρια του λειτουργικού ενεργοποιητικού άγχους, οδηγεί σε μια αλυσίδα ψυχοφυσιολογικών αντιδράσεων που παρακωλύουν τη γνωστική λειτουργία και μειώνουν την αποδοτικότητα. Έτσι, το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη επίδοση, η οποία θα οδηγήσει σε περεταίρω άγχος και ούτω καθεξής.
Γιατί μπορεί να εμφανίζεται το άγχος επίδοσης;
Ας ξεκινήσουμε από τα αξιώματα!
Αξίωμα νούμερο 1:Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να κάνουν τους γονείς τους περήφανους!
Αξίωμα νούμερο 2: Τα παιδιά χρειάζονται να πάρουν αποδοχή από τους σημαντικούς Άλλους, το οποίο αποτελεί αναπτυξιακή ανάγκη!
Αξίωμα νούμερο 3: Τα παιδιά, όπως όλοι οι άνθρωποι, λαμβάνουν μεγάλο όγκο πληροφορίας από το περιβάλλον τους, με λεκτικό ή μη λεκτικό τρόπο!
Τι σημαίνουν όλα αυτά μαζί;
- Τα παιδιά μαθαίνουν με διάφορους τρόπους, πώς πρέπει να είναι, τι πρέπει να κάνουν για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των Σημαντικών Άλλων για να είναι αποδεκτά και έτσι να νιώσουν ότι αξίζουν. Μία εξέταση μπορεί να γίνει απειλητική όταν ερμηνευτεί ως ο τρόπος να «αποδείξουν την αξία τους». Επομένως, ο φόβος αποτυχίας (η οποία μπορεί να ερμηνεύεται ως αναξιότητα?) εγείρει άγχος επίδοσης που από κάτω του κρύβει το φόβο της απόρριψης!
- Επηρεάζονται εύκολα από τις ανησυχίες των γονιών τους σχετικά με το μέλλον. Έτσι, μπορεί να συνδέσουν άκαμπτα μια μεμονωμένη αποτυχία στις εξετάσεις με μια δια βίου καταστροφή.
- Μαθαίνουν ότι η αυτοεκτίμησή τους βασίζεται σε ακαδημαϊκά επιτεύγματα και αγνοούν άλλες πλευρές της αυτο-εικόνας τους. Επομένως, το άγχος επίδοσης αντανακλά την αγωνία για μια υγιή σχέση με τον εαυτό τους.
Πώς μπορεί να εκδηλωθεί το άγχος επίδοσης?
- Ψυχοσωματικοί πόνοι
- Δυσκολία στον ύπνο
- Θυμός/ ευερεθιστότητα
- Μελαγχολία/ κλάματα
- Αρνητικές σκέψεις σχετικά με την επίδοσή του, την επάρκειά του ή το μέλλον του
- Κρίσεις πανικού
Πώς είναι σημαντικό να σταθώ ως γονέας;
- Να δείχνω στο παιδί μου ότι είμαι περήφανος/η ανεξάρτητα από τα επιτεύγματά του
- Να αναγνωρίζω τις προσπάθειές του ανεξαρτήτως αποτελέσματος
- Να το ενθαρρύνω στα βήματά του στην πολύπλευρη ανάπτυξή του
Προσοχή: Αυτά δε σημαίνουν ότι δεν αναμένω/προσδοκώ επιτεύγματα. Χρειάζεται προσοχή ώστε το κίνητρο του παιδιού να είναι εσωτερικό και λιγότερο εξωτερικό με το να το βοηθώ να:
- καλλιεργήσει ενδιαφέροντα
- ανακαλύψει κλίσεις και ταλέντα
- βρίσκει νόημα στις υποχρεώσεις του
- Επιτρέπω και ενθαρρύνω το συναισθηματικό διάλογο, υποστηρίζοντας το παιδί να κατανοήσει και να αποδεχτεί τα συναισθήματά του
- Παρέχω στο παιδί όση βοήθεια χρειάζεται για να φέρει εις πέρας τις σχολικές του υποχρεώσεις και όχι παραπάνω
- Ισορροπώ τις προσδοκίες μου με το επίπεδο των ρεαλιστικών δυνατοτήτων του παιδιού
- Ενθαρρύνω το παιδί στο στόχο του εκφράζοντας ειλικρινείς και ρεαλιστικές σκέψεις σχετικές με τις ανάγκες του
- Παράδειγμα:
Δεν θα πω «θα τα πας τέλεια!» εάν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα του παιδιού - Δείχνω εμπιστοσύνη και επιτρέπω την αυτονομία, την πρωτοβουλία, και επομένως την ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλήματος
- Βοηθώ το παιδί να καταλάβει ότι η «αξία» του είναι σφαιρική. Του καθρεφτίζω ποιότητές του εκτός ακαδημαϊκών/ γνωστικών προσόντων.
Παράδειγμα: κλίσεις και ταλέντα, μοναδικότητα - Δίνω ένα νόημα/ Ενώνω με ένα νήμα τις εμπειρίες του παιδιού.
- Παράδειγμα: Δεν είναι βοηθητικό να δω απομονωμένα μια αποτυχία σε μια εξέταση, αλλά να την δω σε συνέχεια δέκα προηγούμενων επιτυχιών
- Υπενθυμίζω στο παιδί μου
- όλα αυτά που αγαπάω σε αυτό!
- όλα αυτά που θαυμάζω σε αυτό!
- όλα αυτά που με κάνουν περήφανο για αυτό!
Τι είναι σημαντικό να αποφύγω;
- Να χαρακτηρίζω με βάση την επίδοσή του
- Να εκφράζω απογοήτευση στη χαμηλή επίδοση
- Να κάνω προβλέψεις για το μέλλον του
- Να ανατρέχω στο παρελθόν και να το κατηγορώ
- Να το κατηγορώ για τυχόν περιορισμούς του
- Να υποτιμώ το συναίσθημά του
…για το κλείσιμο…
Πολύ πέρα από τα do’sanddont’s, ας δώσουμε χώρο, έστω κι εδώ στο τέλος, σε κάθε γονέα να πάρει μια ανάσα και να υπάρξει ελεύθερα! Η σύνδεση γονέα και παιδιού είναι μια βαθιά σχέση και δεν αξιολογείται από το πόσα έκανε «σωστά» και πόσα «λάθος». Πριν πάω να «κάνω», δίνω χώρο στο να «είμαι». Δίνοντας χώρο σε μια αποτυχία δική μου, διδάσκω στο παιδί μου ότι δεν χρειάζεται να φέρνει αποτελέσματα για να παίρνει αγάπη. Του επιτρέπω να είναι αυτό που είναι κι αυτό είναι υπέροχο! Και είναι υπέροχο που είμαστε μαζί! Με το να στέκομαι αυθεντικά στη σχέση με το παιδί, να βλέπω πώς νιώθει, πώς ίσως εγώ συμμετέχω σε αυτό, να μπορώ να το ρωτάω τι χρειάζεται από μένα, να ζητάω συγνώμη αν δεν ανταποκρίθηκα στην ανάγκη του, μας επιτρέπει να συναντιόμαστε αυθεντικά σε μια σχέση που έχει χώρο για το «μαζί», πέρα από το σωστό και το λάθος. Και κάπως έτσι μεγαλώνουμε και ανθίζουμε μαζί. Γιατί τα παιδιά και όλοι μας μεγαλώνουμε και ανθίζουμε στο «μαζί».
- Σημαντική σημείωση: Η λίστα με τα do’sanddont’s λειτουργεί σαν ένας μπούσουλας για να οργανώσουμε τους στόχους της επαφής μας με το παιδί, ως βασικοί συνοδοιπόροι του στο ταξίδι της ανάπτυξης, ώστε να συναντήσουμε τις αναπτυξιακές τους ανάγκες. Συνταγές δεν υπάρχουν. Η γονεϊκότητα δεν είναι ένας μαραθώνιος «σωστών» πρακτικών, δεν είναι εξέταση που πέτυχε ή απέτυχε. Είναι σχέση μοναδική και η μοναδικότητα είναι πρωταρχικό να διαφυλαχτεί.
- Στο επόμενο άρθρο: Άγχος επίδοσης: Ο υποστηρικτικός ρόλος του γονέαvol 2 θα δούμε τρόπους να επικοινωνούμε με τα παιδιά ώστε να ακούσουν τα μηνύματα αποδοχής που τους στέλνουμε καθώς και πότε χρειάζεται να απευθυνθούμε σε ειδικό ψυχικής υγείας
Η Δήμητρα Λαμπροπούλου έχει αποφοιτήσει από το τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα MSc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου του Πανεπιστημίου του Leiden. Έχει ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της στην Ψυχοθεραπεία Gestalt. Έχει εργαστεί 11 χρόνια δίπλα σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους στην Ελλάδα και την Ολλανδία, σε Κέντρα Ειδικών Θεραπειών, σχολεία, προσφυγικές δομές, Κοινωνική Υπηρεσία, ΚΕΔΑΣΥ και ως ελεύθερος επαγγελματίας. Διατηρεί γραφείο στην Καλαμάτα παρέχοντας υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες.
