…από τη σημασία της επικοινωνίας
στις δεξιότητες του διαλόγου…
Στο προηγούμενο άρθρο προσεγγίσαμε το κοινωνικο-πολιτισμικό και ψυχολογικό έδαφος πάνω στο οποίο εκδηλώνεται το άγχος επίδοσης των παιδιών και των εφήβων και κάποιες βασικές αρχές στο πώς ο γονέας μπορεί να σταθεί υποστηρικτικά σε αυτή τη συνθήκη. Σε αυτό το άρθρο θα εξερευνήσουμε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αναπτύξουμε μια υποστηρικτική επικοινωνία με το παιδί, παραδείγματα συναισθηματικού διαλόγου πάνω σε ένα επεισόδιο άγχους, καθώς και πότε χρειάζεται να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Η ανθρώπινη επικοινωνία: κάποιες βασικές αρχές
Το μεγαλύτερο ποσοστό της επικοινωνίας (93%!) γίνεται με μη λεκτικούς τρόπους. Αυτό σημαίνει ότι κάθε στιγμή προσλαμβάνουμε μεγάλο όγκο πληροφορίας ως δέκτες μηνυμάτων, πέρα από τα ρητά μηνύματα, κάτι που κάνει την επικοινωνία περίπλοκη και όχι σπάνια δύσκολη με πολλές προκλήσεις.
Ανά πάσα στιγμή επικοινωνούμε, ακόμα κι αν «δεν κάνουμε τίποτα». Αυτό που είμαστε, η στάση μας, οι προκαταλήψεις μας, οι απόψεις μας, οι διαθέσεις και τα συναισθήματά μας, και πολλά ακόμη, «επικοινωνούνται» διαρκώς. Είναι αυτό που είδαμε στο άγχος επίδοσης vol 1 ότι αν λέω στο παιδί μου ότι η αξία του δεν εξαρτάται από την επίδοσή του αλλά εγώ δεν επιτρέπω στον εαυτό μου καμία αποτυχία, αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να λαμβάνει μπερδεμένα μηνύματα, να αναρωτιέται τι πραγματικά αναμένεται από αυτό και πιθανότατα να αγχώνεται.
Είναι σημαντικό λοιπόν να θυμόμαστε ότι τα λεκτικά μηνύματα χρειάζεται να είναι τα ειλικρινή και αυθεντικά μηνύματα που θέλουμε να επικοινωνήσουμε με το παιδί αλλά και κάθε άνθρωπο με τον οποίο επιδιώκουμε μια αποτελεσματική επικοινωνία.
| Επικοινωνώ τη θέση μου: | Ακούω ενεργητικά |
| Στέκομαι στο βίωμά μου
Εκφράζομαι σε α’ ενικό πρόσωπο Αναλαμβάνω την ευθύνη για το πώς βίωσα κάτι |
Στέκομαι με σεβασμό στο βίωμα του Άλλου
Αναγνωρίζω την εγκυρότητα του βιώματός του Καθρεφτίζω αυτό που παρατηρώ και ακούω Δίνω χώρο / διευκολύνω με ερωτήσεις παρότρυνσης |
- Ο αυθεντικός διάλογος είναι πρωτίστως στάση, έπειτα πρακτική.
- Με το να εκφράζομαι σε α’ πρόσωπο αναλαμβάνω την ευθύνη του βιώματός μου.
- Με το να ακούω ενεργητικά, επιτρέπω στο παιδί να καθρεφτίζεται παραμένοντας διαφοροποιημένο, χωρίς να χρειάζεται να αμυνθεί και μαθαίνει ότι έχει την ευθύνη του δικού του βιώματος.
- Με ερωτήσεις περιέργειας- παρότρυνσης (συνήθως ξεκινούν με τη λέξη «τι») δίνω χώρο στο παιδί να εκφράσει το δικό του συναίσθημα, τη σκέψη του καθώς και λύσεις σε προβλήματα που ταιριάζουν στο ίδιο.
Πώς μπορώ να υποστηρίξω το παιδί μου σε ένα επεισόδιο άγχους μέσω του διαλόγου;
- Αναγνωρίζω το άγχος μέσα από την παρατήρηση της συμπεριφοράς
- Προσεγγίζω το παιδί και:
- Εκφράζω τι παρατηρώ
Π.χ. «είσαι θυμωμένος» «σε βλέπω πιο συχνά εκνευρισμένο τελευταία» - Διερευνώ αυτό που παρατηρώ
π.χ. «τι νιώθεις;» «τι σε κάνει να νιώθεις έτσι;» - Μοιράζομαι τις σκέψεις και τις ανησυχίες μου
Π.χ. «σκέφτομαι ότι ίσως σε επηρεάζει που είναι περίοδος εξετάσεων»
- Εκφράζω τι παρατηρώ
- Διερευνώ μαζί του την πηγή του άγχους/ πώς ερμηνεύει την πηγή άγχους με ερωτήσεις παρότρυνσης/ επίγνωσης:
- Τι είναι αυτό που σε αγχώνει στις εξετάσεις;
- Τι σημαίνουν για σένα οι εξετάσεις;
- Τι θα σημαίνει για σένα το να πάρεις χαμηλότερο βαθμό από αυτόν που περιμένεις;
- Τι θα ήταν για σένα το χειρότερο σενάριο;
- Διερευνώ μαζί του στρατηγικές που θα μπορούσαν να το βοηθήσουν:
- Τι χρειάζεσαι;
- Τι θα ήθελες αυτή τη στιγμή;
- Τι θα μπορούσε να σε βοηθήσει να ηρεμήσεις
- Δίνω έδαφος ή προτείνω αν χρειαστεί εναλλακτικές επιλογές σε επίπεδο:
- Σκέψεων
«Μήπως δεν είναι και τόσο καταστροφικό αυτό το σενάριο;»
«Εγώ πιστεύω ότι η αξία σου δεν εξαρτάται μόνο από τις εξετάσεις!»
«Πού βασίζεται η βεβαιότητά σου ότι θα αποτύχεις;» - Συμπεριφορών
«Θα σε βοηθούσε να κάνεις ένα διάλειμμα;»
- Σκέψεων
- Ενθαρρύνω το παιδί στο στόχο του εκφράζοντας ειλικρινείς και ρεαλιστικές σκέψεις σχετικές με τις ανάγκες του
- Παράδειγμα:
Δεν θα προσφέρω παρηγοριά λέγοντας «θα τα πας τέλεια!» εάν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα του παιδιού
- Παράδειγμα:
- Υπενθυμίζω στο παιδί μου
- όλα αυτά που αγαπάω σε αυτό!
- όλα αυτά που θαυμάζω σε αυτό!
- όλα αυτά που με κάνουν περήφανο για αυτό!
Τι χρειάζεται να αποφύγω ώστε να διατηρήσω έναν αυθεντικό διάλογο;
- Συχνά, στην προσπάθειά μου να υποστηρίξω κάποιον, άθελά μου υποτιμώ τη σημασία που μπορεί να έχει ένα γεγονός για εκείνον καθώς και το συναίσθημά του σε μια διάθεση παρηγοριάς, π.χ. «σιγά μη κάτσεις να σκάσεις για ένα βαθμό!», ή «έλα τώρα που αξίζει να αγχώνεσαι για αυτό το πράγμα!» Αυτό στη διαδικασία της επικοινωνίας εισπράττεται συχνά ως αμφισβήτηση του βιώματος και φέρνει αισθήματα ματαίωσης, θυμού, ενοχής και άγχους.
- Ας μην ξεχνάμε ότι η αγάπη και η αποδοχή εισπράττεται όταν είναι άνευ όρων! Το παιδί χρειάζεται να νιώσει αποδεκτό και με το άγχος του και είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε το συναίσθημά του, να επικυρώνουμε την εγκυρότητα του βιώματός του και να το αποδεχόμαστε ως αυτό που είναι κάθε στιγμή!
- Αν πω «Μην αγχώνεσαι!» σε μια διάθεση υποστήριξης είναι πιθανό να μεταδώσω το μήνυμα ότι δεν είναι εντάξει να νιώθει όπως νιώθει, να προσπαθήσει να μαντέψει τι αναμένουν οι Σημαντικοί Άλλοι από εκείνο και, στην προσπάθειά του να το «πετύχει» να πυροδοτηθεί παραπάνω άγχος…επίδοσης.
- Ας θυμηθούμε τη βασική αρχή επικοινωνίας ότι πάντα επικοινωνώ περισσότερα από όσα λέω. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται αυτό που λέω να το λέω με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα. Αν άλλο λέει η φωνή μου και άλλο η αυθεντική μου στάση, είναι πολύ πιθανό να δίνω διπλά μηνύματα στο παιδί, εκείνο να μπερδεύεται και πιθανόν να αγχώνεται. Το πιο σημαντικό να κρατήσουμε εδώ είναι η υπενθύμιση ότι πέρα από κάθε «σωστή πρακτική», η αυθεντικότητα της σχέσης και η μοναδικότητα των επικοινωνιακών μοντέλων που «λειτουργούν» στην καθεμία αποτελεί την ύψιστη σημασία!
Σε ποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η επαφή με ειδικό ψυχικής υγείας?
- Κρίσεις πανικού
- Μείωση λειτουργικότητας
Το παιδί υπεραπασχολείται με το άγχος σε βαθμό που πλήττονται τομείς ανάπτυξης, όπως σχολική επάρκεια, κοινωνικές σχέσεις, ανάπτυξη υγιούς και σφαιρικής αυτο-εικόνας, συναισθηματική λειτουργία κλπ. - Καταθλιπτικότητα
Όχι σπάνια βλέπουμε παιδιά που καμουφλάρουν πολύ αποτελεσματικά το άγχος και τα δύσκολα συναισθήματά τους, σε μια προσπάθεια να μην δυσκολέψουν τους Σημαντικούς Άλλους. Είναι πιθανό μια τέτοια κατάσταση να οδηγήσει σε απώλεια νοήματος, ανηδονία, και σταδιακή αποεπένδυση από διαδικασίες μάθησης και προσωπικής εξέλιξης. - Αν νιώσω ως γονέας παρατεταμένη ανησυχία και ότι οι πρακτικές μου δεν επαρκούν για την υποστήριξη του παιδιού
Η επικοινωνία με τον ειδικό θα ανακουφίσει πρωτίστως εμένα στον γονεϊκό μου ρόλο
Αντί επιλόγου, να ξαναθυμίσουμε:
Οι λίστες με τα do’s and dont’s μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά ως μπούσουλας για να οργανώσω τους στόχους της επαφής μου με το παιδί ώστε να συναντήσω πιο ολοκληρωμένα τις αναπτυξιακές τους ανάγκες. Η γονεϊκότητα δεν πρόκειται για ένα άθροισμα καλών πρακτικών. Οι πρακτικές μπορούν να προσφέρουν ένα «καλούπι» ώστε το μεγαλείο της αγάπης μου για το παιδί να πάρει ένα σχήμα, και ένα έδαφος ώστε η γονεϊκότητά μου να ανθίσει και να ξεδιπλωθεί στη μέγιστη δυνατότητά της.
Η Δήμητρα Λαμπροπούλου έχει αποφοιτήσει από το τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα MSc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου του Πανεπιστημίου του Leiden. Έχει ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της στην Ψυχοθεραπεία Gestalt. Έχει εργαστεί 11 χρόνια δίπλα σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους στην Ελλάδα και την Ολλανδία, σε Κέντρα Ειδικών Θεραπειών, σχολεία, προσφυγικές δομές, Κοινωνική Υπηρεσία, ΚΕΔΑΣΥ και ως ελεύθερος επαγγελματίας. Διατηρεί γραφείο στην Καλαμάτα παρέχοντας υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες.
